Gernika i okolice
Uwieczniona na wstrząsającym obrazie Picassa (sprowadzonym z powrotem do Hiszpanii po upadku Franco, obecnie wystawionym w Centro de Arte Reina Sofia w Madrycie), leżąca na zachód od Lekeitio, GERNIKA jest sercem baskijskiego nacjonalizmu. To właśnie tutaj zbierał się baskijski parlament i tu, pod drzewem Gerniki (Gernikako Arbold), kolejni władcy potwierdzali prawa Basków. Niestety, właśnie Gernikę wybrano jako pierwszy w dziejach cywilny cel nalotu bombowego. Była to próba złamania ducha oporu Basków podczas wojny domowej. W dniu 27 kwietnia 1937 roku, w ciągu zaledwie 4 godzin, zginęło ponad 1600 osób, a centrum miasta legło w gruzach.
Warto zwiedzić budynek parlamentu, Casa de las Juntas (pn.-sb. 10.00-14.00 i 16.00-19.00; nd. 10.00-13.30), żeby zobaczyć witraż przedstawiający wspomniane drzewo, sceny z ważnych wydarzeń historycznych, tudzież pomniki z regionu. Sąsiadujący z nim kościół Santa Maria la Antigua, zdobiony portretami możnych z Baskonii, którzy ślubowali wierność wobec fueros, czasami również był wykorzystywany do obrad zgromadzenia narodowego. Parlament, kościół i drzewo jakby cudem uniknęły zniszczenia podczas bombardowania. Resztę miasta w całości odbudowano. Dla Basków wizyta tutaj to raczej pielgrzymka niż wycieczka turystyczna. Spacer przez park Europa – z ozdobnymi ogrodami, rwącym strumieniem i pokojowymi w wymowie rzeźbami Henry Moore’a i Eduarda Chillidy – pozwala w jakimś stopniu odczuć tę męczeńską atmosferę.
Informacje praktyczne
Pomocne biuro Hirismo mieści się przy c/Artekale pod nrem 8 (latem codz. 10.00-14.00 i 16.00-20.00; pozostałe miesiące pn.-sb. 10.00-13.00 i 16.30-20.00; tel.94/6255892), oferuje duży wybór broszur po angielsku o całej Baskonii oraz udziela informacji na temat miejsc noclegowych. Można też od razu udać się do Hostal Iratxe, Industri Kalea 4 (tel.94/6256463), lub do bardziej luksusowego hotelu Gernika, Carlos Gangoiti 17 (tel.94/6254949; faks 6255874). Turystom zmotoryzowanym Turismo może zarezerwować miejsce w jednym z czterech agroturismo w promieniu 10 km od miasta. Dobre i niedrogie niemi podadzą w Jatetxeu Madariaga, c/Juan Madariaga 10. Autobusy do Bilbao przez Zornotza wyjeżdżają od 7.10 (16 dziennie). Regularnie kursują także autobusy do Bermeo (12 dziennie).
Cueva de Santimamińe
Pięć kilometrów od Gerniki, przy drodze do Lekeitio, leży Cueva de Santimamińe (zwiedzanie z przewodnikiem pn.-pt. 10.00, 11.15, 12.30, 16.30 i 18.00; w weekendy i fiesty zamknięte). Wewnątrz jaskini można obejrzeć niezwykłe formacje skalne i kilka rysunków z epoki paleolitu przedstawiających bizony. Jaskinia może zostać wkrótce zamknięta, bo wysoka temperatura powoduje znaczne zniszczenia.
Osoby bez własnego środka transportu mogą zapisać się na zorganizowaną wycieczkę (informacje w biurach turystycznych Gerniki i Bilbao) – do jaskini nie docierają żadne środki komunikacji publicznej. Trzy razy dziennie kursuje autobus z Gerniki do Lekeitio, z którego trzeba wysiąść w Kortezubi, skąd do jaskini pozostają jeszcze 2 km pnącą się stromo pod górę drogą. Do wnętrza może wejść jednocześnie najwyżej 15 osób, więc często trzeba czekać na swoją kolej. Dobra restauracja/bar na parkingu pomaga zabić czas. Okolica jest naprawdę piękna, a spod jaskini odchodzą dobrze oznakowane szlaki piesze. Naprzeciwko restauracji Lekiza (szukać znaków z napisem agroturismo) biegnie droga do gospodarstwa Bizketxe (tel.94/6254906), położonego w maleńkiej, zabitej deskami baskijskiej wiosce w uroczej zielonej dolinie (rezerwacja przez Turismo w Gernice). Gościny może udzielić także spokojna Morgota (tel.94/6252772) w pobliskim Kortezubi.
Mundaka i Bermeo
Na zachód od Gerniki rzeka Mundaka płynie do wąskiego ujścia znaczonego małymi wysepkami i otoczonego górskimi lasami sosnowymi. Jest tu kilka piaszczystych zatoczek nadających się do pływania, ale najlepsze miejsca do kąpieli są w Pedernales, a przede wszystkim w miejscowości MUNDAKA. W tej drugiej, wysoko nad wodą znajduje się kemping Portuondo (tel.94/6876368), od którego prowadzą schody w dół na skalistą plażę z dobrymi warunkami do uprawiania surfingu. Prom osobowy przepływa przez tę zatokę (dwa razy dziennie; tylko latem) do wspaniałego pasma białego piasku, Playa de Laida, po przeciwnej stronie ujścia rzeki, u podnóża Monte Ogoiio. Znajduje się tu zgrupowanie willi letniskowych oraz następne obozowisko, Camping Arketa (tel.94/ 6278118; niewiele miejsc – lepiej mieć rezerwację). Lokalna linia kolejowa z Gerniki dociera do plaży u ujścia rzeki i biegnie za Mundaką w kierunku BERMEO, gdzie zachowała się największa flota rybacka na tych wodach – mnóstwo czerwonych, zielonych i niebieskich łodzi na przystani. Plaża nie jest najwspanialsza, ale warto skosztować ryb w portowych restauracjach – miejscowe specjalności,merluza (wątłusz) i bacalao (dorsz), są szczególnie smaczne. Warte odwiedzenia jest również Museo del Pescador (wt.-sb. 10.00-13.30 i 16.00-19.30; nd. 10.00-13.30; w czasie fiest nieczynne), trójkondygnacyjny budynek niedaleko przystani, wypełniony wystawami o tematyce morskiej, zarówno lokalnej, jak i bardziej ogólnej. Turismo w Bermeo (codz. 10.00-14.00 i 16.00-20.00), Askatasun Bidea 2, naprzeciwko dworca kolejowego, posiada broszury ze szczegółowym opisem tras pieszych po wąskich uliczkach i organizuje noclegi. Jest też agroturismo Caserio del Txo de Bermeo (tel.94/6882312), a w mieście – czysty i wygodny Hostal Ainhoa, Arostegi 25 (tel.94/6186561).
Dalej na zachód, przy drodze do Baquio, na skalistej wysepce wznosi się pustelnia San Juan de Gaztelugatxe, którą długi i kręty rząd stopni łączy z brzegiem morza. Jest to najbardziej postrzępiona część baskijskiego wybrzeża. Jeżeli ktoś jedzie autobusem, niech poprosi kierowcę, by zatrzymał się przy skrzyżowaniu na szczycie. Potem trzeba zejść na dół. Niedaleko Baquio droga mija Lemóniz, miejscowość, która zasłynęła z rządowych prób zbudowania tu elektrowni jądrowej wbrew zaciętemu oporowi Basków. Projekt został zarzucony w połowie realizacji, po tym, jak dwóch dyrektorów zginęło z rąk ETA. Obecnie teren znajduje się w rękach prywatnych.